Η θεωρία του χάους στα ανθρώπινα συστήματα

 Πολλές φορές, βλέπουμε διαγνωστικά ένα παιδί και οι γονείς μας ρωτούν «τί θα συμβεί όταν μεγαλώσει, πώς θα εξελιχθεί;». Άλλοτε πάλι, οι γονείς αντιμέτωποι με την προοπτική ενός διαζυγίου, μας ρωτούν «θα είναι τραυματικό για το παιδί; πώς θα αντιδράσει;». Μπορούμε πράγματι να διατυπώσουμε κάποιες υποθέσεις, αλλά η αλήθεια είναι ότι δεν μπορούμε να προβλέψουμε.

 Ο Freud έλεγε ότι είναι αδύνατη η πρόβλεψη σε ό,τι αφορά τον ψυχισμό. Αυτό που μπορούμε να κάνουμε μόνο είναι, αναδρομικά, να διερευνήσουμε και να εξηγήσουμε την αιτιολογία. Δηλαδή, όταν επιδρά ένας παράγοντας, μπορούμε μόνο να πιθανολογήσουμε για τις επιπτώσεις του, προγνωστικά. Ωστόσο, αναδρομικά, μπορούμε πια σε μεγάλο βαθμό να τις κατανοήσουμε. Κι αυτό γιατί είναι πάρα πολλοί οι παράγοντες που επιδρούν ταυτόχρονα.

 Ο νευρολόγος, Oliver Sacks τολμά να εφαρμόσει τη θεωρία του χάους, το μαθηματικό μοντέλο της εγγενούς απροσδιοριστίας, στα ανθρώπινα συστήματα. Το χάος εδώ δεν έχει την έννοια της αταξίας ή της αναρχίας ή της τυχαιότητας, δηλαδή της απουσίας κανόνων· αφορά την πολυπλοκότητα. Η έννοια του χάους αναφέρεται στη συμπεριφορά ενός συστήματος –βιολογικού, φυσικού, ψυχικού ή μαθηματικού– που εμφανίζει μια ακραία ευαισθησία σε μικρές (ακόμα και απειροελάχιστες) αλλαγές στις αρχικές συνθήκες του συστήματος.

Ένα παράδειγμα ενός τέτοιου συστήματος είναι ένα φύλλο δέντρου που πλέει, ακολουθώντας ένα γρήγορο ποτάμι: είναι αδύνατο να προβλέψουμε την πορεία του. Κι αυτό γιατί η παραμικρή μετακίνηση της αρχικής θέσης του φύλλου (εξαιτίας π.χ. μιας πνοής του ανέμου) θα οδηγήσει σε δραματικές αλλαγές της τελικής του τροχιάς.

 Τα συστήματα αυτά γίνονται πολύ γρήγορα απρόβλεπτα και κινούνται όλο και βαθύτερα μέσα στο μη προβλέψιμο του χάους. Όταν ένα σύστημα είναι χαοτικό, δεν μπορεί κανείς να προβλέψει το μέλλον του συστήματος με απόλυτη ακρίβεια και βεβαιότητα. Δεν πρόκειται για αταξία, αλλά για μια τάξη τέτοιας πολυπλοκότητας που δεν μπορεί να αποτυπωθεί.